مقدمه

ترامادول از خانواده دارويي ضد درد اوپيوئيدي است. با توجه به مزاياي اين دارو از قبيل فقدان عوارض جانبي، عدم وجود عوارض مربوط به داروهاي ضد التهاب غير استروئيدي، كاربرد براي مديريت درد قبل از جراحي و استفاده به صورت اپي‌دورال در اعمال ارتوپدي و ديگر موارد، مصرف آن توصيه شده است^(1و2).

كاربرد و استفاده تركيبي از بي‌حس كننده‌هاي موضعي و ترامادول در بي حسي اپيدورال در برخي از اعمال جراحي هم نتايج مثبت و اثر بخشي داشته و لذا ترکيب کتامين با ديگر گروههاي دارويي هم در اين تحقيق مد نظر مي‌باشد^(3و4و5). ماير¹ )2006) يك بررسي اعلام كرد كه ميتوان از ترامادول بهعنوان يك داروي اوپيوئيدي مؤثر جهت كاهش درد ناشي از سرطان به ويژه در اوستئوساركوم حيوانات براي درمان كمكي استفاده كرد. علاوه بر آن عملكرد مثبت ترامادول در دوره ريكاوري نيز مشخص شده است^(6و7و8). نقش و اثربخشي ترامادول بهعنوان يک داروي مؤثر در پيشگيري از لرز پس از اعمال جراحي توسط ميلان² و جانگ³ هم در سال هاي 2008 تا 2010 مورد بررسي قرار گرفت و حاكي از عملكرد مناسب ترامادول از نظر بيدردي بعد از جراحي بود^(9و10و11). در مطالعه آجادي⁴ و همكاران )2009) روي مدل حيواني در يك گروه كتامين همراه با ترامادول و در گروه ديگر كتامين همراه با نرمال سالين مصرف شد. در مطالعه مذكور مشاهده شد كه مدت بيهوشي در گروه ترامادول كمتر از گروه سالين بود ولي طول دوره بيدردي در گروه ترامادول طولانيتر بود و كيفيت بيهوشي در مجموع در گروه دريافت كننده ترامادول بهتر از گروه سالين گزارش شد⁽¹²⁾. ماستروسينكو و همكارانش (2003) با بررسي مدل حيواني اعلام كردند كه هريك از دو داروي ترامادول و مرفين را مي‌توان جهت بيهوشي در بيماران تحت عمل اواريوهيستركتومي جهت كاهش درد بعد از عمل استفاده نمود؛ بدون آنكه عوارض چنداني داشته باشند⁽¹³⁾. در تحقيق آتش خويي و همكاران (1387) اثر تجويز ترامادول قبل از القاي بيهوشي عمومي در پيشگيري از لرز پس از عمل مورد بررسي قرار گرفت و نتايج خوبي به همراه داشت. اثرات بیدردی افزودن کتامین به مورفین و ترامادول پس از جراحی های بزرگ شکمی تحت بیهوشی عمومی هم توسط ايماني و همكاران (1390) مورد بررسي قرار گرفته است.

چون مصرف چند دارو با هم در بيهوشي مي‌تواند سبب كاهش دوز مصرفي دارو و به حداقل رساندن عوارض حاصل از داروهاي بيهوشي شود، لذا در اين مطالعه به بررسي اثرات مصرف ترامادول متعاقب مصرف كتامين در بيهوشي خرگوش پرداخته شد.

مواد و روشها

اين مطالعه تجربی در سال 1391 در بيمارستان شماره دو دانشكده دامپزشكي دانشگاه آزاد اسلامي‌ واحد كرج بر اساس استانداردها و قوانين بين المللي در مورد حيوانات آزمايشگاهي انجام شد و از نظر اخلاقي شرايط لازم لحاظ گرديد. حجم نمونه مورد بررسي در اين مطالعه شامل 12 سر خرگوش از نژاد نيوزلندي و از هر دو جنس با وزن متوسط 200 +2 كيلوگرم بود. در ابتداي مطالعه مجموعه اي از معاينات باليني جهت تأييد سلامت حيوانات تحت مطالعه صورت گرفت. معاينات عمومي شامل ارزيابي وضعيت دستگاه قلبي- عروقي، صداي قلب، ارزيابي دستگاه تنفس، لمس محوطه بطني، اخذ درجه حرارت ركتوم توسط ترمومتر ديجيتال و بررسي وضعيت عمومي مخاطات بودند. پس از اين اقدامات حيوانات مورد مطالعه به مدت يك هفته قرنطينه شدند تا وضعيت سلامت آنها طي اين مدت مورد ارزيابي قرار گيرد.

سپس خرگوشها به صورت تصادفي به دو گروه شش تايي تقسيم و هركدام شمارهگذاري شدند. در گروه اول ابتدا ترامادول به میزان 4/4 ميلي گرم بر کیلوگرم بهصورت عضلانی تزریق شد. پس از گذشت 5 دقیقه كتامين به ميزان 50 ميلي گرم بر کیلو گرم و بهصورت عضلاني استفاده شد. همين موارد در گروه دوم شش تايي نيز تكرار شد؛ با اين تفاوت كه بهجاي ترامادول از نرمال سالين با همان حجم دارويي ترامادول استفاده شد. در گروههای ذکر شده زمان شروع بیهوشی، دوره بیهوشی، دوره ریکاوری، دوره بلند شدن و در نهایت ایستادن، ثبت و بررسی گردید. ثبت اطلاعات در فواصل زمانی90 -60-50-40-30-20-10-0 دقیقه انجام شد. در این مدت ضربان قلب، تنفس و درجه حرارت ركتوم در مدت يك ساعت و نيم ثبت گرديد. داده‌هاي جمع‌آوري شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS و آزمون آماري تي مستقل تجزيه و تحليل شدند .

يافتهها

در اين مطالعه زمان شروع بیهوشی، دوره بیهوشی، دوره ریکاوری، دوره بلند شدن، ضربان قلب، تنفس و درجه حرارت ركتوم در دو گروه مورد مطالعه و مقايسه قرار گرفتند. زمان القاي بيهوشي از زمان تجويز دارو تا شروع مرحله بيهوشي در نظر گرفته شد كه ميانگين بدست آمده در گروه آزمايش 6/2 دقيقه و در گروه كنترل 3 دقيقه ميباشد. در مورد طول دوره بيهوشي كه از زمان شروع بيهوشي تا زمان ريكاوري بود ميانگين بهدست آمده در گروه آزمايش 83/109 دقيقه و در گروه كنترل 83/103 دقيقه ميباشد. طول دوره ريكاوري يعني از زمان شروع خارج شدن از بيهوشي تا حالت لميده ميباشد كه ميانگين بدست آمده در گروه آزمايش 66/25 دقيقه و در گروه كنترل 16/26 دقيقه ميباشد. در رابطه با طول دوره ايستادن كه از زمان شروع به لميدگي و بلندشدن تا زمان ايستادن بروي پاها بود ميانگين بهدست آمده در گروه آزمايش 66/20 دقيقه و در گروه كنترل 23/5 دقيقه بود.

براساس نتايج حاصله، ميانگين و انحراف ‌معيار ضربان قلب، تنفس و درجه حرارت ركتوم تفاوت معني‌داري را بين دو گروه نشان ميداد (05/0p<)، در حاليكه ساير متغيرهاي بررسي شده مانند؛ زمان شروع بیهوشی، دوره بیهوشی، دوره ریکاوری و دوره بلند شدن در دو گروه تفاوت معني‌داري نداشتند (05/0p>) (جدول 1).

جدول 1: مقايسه ميانگين و انحراف‌ معيار دوره القاء بيهوشي، دوره بيهوشي، دوره ريكاوري، طول دوره ايستادن و پارامترهاي فيزيولوژيك بررسي شده در دو گروه مورد مطالعه

متغير گروه	دوره القا، بيهوشي (دقيق)	دوره بيهوشي (دقيق)	دوره ريكاوري (دقيقه)	طول دوره ايستادن (دقيقه)	ضربان قلب (تعداد)	تنفس (تعداد)	درجه حرارت ركتوم
مداخله (تعداد=6)	66/2	83/109	66/25	66/20	67/159	156	43/39
كنترل(تعدا=6)	3	83/103	16/26	23/5	50/159	67/174	46/39
سطح معني‌داري	563/0	681/0	931/0	674/0	0001/0	0001/0	0001/0

بحث

در اين مطالعه سعي شد با توجه به مزاياي اين دارو از قبيل فقدان عوارض جانبي، عدم وجود عوارض مربوط به داروهاي ضد التهاب غير استروئيدي، كاربرد براي مديريت درد قبل از جراحي و كاربرد بهصورت اپي‌دورال در اعمال ارتوپدي اثربخشي افزودن ترامادول به تركيب داروهاي بيهوشي مورد بررسي قرار گيرد. نتايج اين مطالعه نشان داد كه اضافه كردن ترامادول به داروي بيهوشي كتامين در خرگوش روي فاكتورهاي فيزيولوژيك در حين بيهوشي و پس از آن موثر است.

در مطالعه آجادي و همكاران در نيجريه كه نتايج آن در سال 2009 منتشر شد،‌ در دو گروه مدل حيواني كه يك گروه كتامين همراه با ترامادول و يك گروه كتامين همراه با سالين دريافت نمودند مشاهده شد كه مدت بيهوشي در گروه ترامادول كمتر و طول دوره بيدردي طولانيتر از گروه سالين بود و در كل كيفيت بيهوشي در گروه دريافت كننده ترامادول بهتر از گروه سالين گزارش گرديد⁽¹²⁾.

در مطالعه جانگ و همكاران در كشور كره جنوبي كه نتايج آن در سال 2010 منتشر شد، با بررسي 60 موش رت بالغ در دو گروه دريافت كننده ترامادول و سالين اعلام گرديد كه گروه دريافت كننده ترامادول ميزان بي دردي كمتري را تجربه كردند ولي تغييرات مذكور ارتباطي با دوز مصرفي ترامادول نداشت⁽¹⁰⁾.

در مطالعه ميلان و همكاران در كانادا كه نتايج آن در سال 2008 منتشر شد، با بررسي 6 سگ نر اعلام گرديد كه دوزهاي مختلف ترامادول مي‌توانند اثرات درماني متفاوتي را به دنبال داشته باشند⁽¹¹⁾ که با يافته‌هاي مطالعه حاضر هم‌خواني دارد.

در مطالعه حاضر كه به بررسي اثرات مصرف ترامادول متعاقب مصرف كتامين در بيهوشي خرگوش پرداخته شد مشخص گرديد كه مصرف توام ترامادول با داروهاي بيهوشي فاكتوري موثر در روند بيهوشي است و با توجه به تحقيقات انجام شده روي مدل هاي متنوع حيواني و انسان ميتوان با طراحي تحقيقات آينده در راستاي انواع مطالعات بيهوشي در انسان و نمونههاي حيواني از مزاياي ديگر ترامادول قبل و بعد و حين جراحي نيز بهره جست.

در مجموع بر اساس نتايج حاصل از اين مطالعه تجربي که بر روي مدل حيواني انجام شد، چنين استنباط مي‌شود که مصرف داروي ترامادول متعاقب مصرف كتامين در بيهوشي خرگوش باعث تغيير معناداري در تعداد ضربان قلب، تعداد تنفس و درجه حرارت ركتوم مي شود. از آنجاكه اين فاكتورها در بيهوشي نقش موثري دارند به نظر ميرسد مصرف ترامادول متعاقب استفاده از داروهاي بيهوشي سبب تاثير بر روند بيهوشي خرگوش خواهد شد.

تشكر و قدرداني

نويسندگان مقاله از آقاي حسين مهدوي و همكاران بخش جراحي در بيمارستان شماره دو دانشكده دامپزشكي دانشگاه آزاد اسلامي‌ واحد كرج كمال تشكر و قدرداني را دارند.

References

1. Emadi A, Nasiri E, Zamani A. [A comparison of pethidine and tramadol on post operative shivering (Persian)]. J Mazand Univ Med Sci 2010; 20(78): 36-40.

2. Tranquilli WJ, Thurmon JC, Grimm KA. Veterinary anesthesia and analgesia. 4th ed. USA: Blackwell Publishing 2007; 241-6.

3. Turker G, Goren S, Bayram S, Sahin S, Korfali G. Comparison of lumbar epidural tramadol and lumbarepidural morphine for pain relief after thoracotomy: A repeated-dose study. J Cardiothirac Vasc Anesth 2005; 19(4): 468-74.

4. Bertram GK. Basic and clinical pharmacology. 8th ed. USA: McGraw- Hill 2001; 704-25.

5. Aribogan A, Doruk N, Aridogan A, Akin S, Balcioglu O. Patients-controlled epidural analgesia after major urologic surgeries: A comparison of tramadol with or without bupivacaine. Urol Int 2003; 71(2): 168-75.

6. Mayer MN, Grier CK. Palliative radiation therapy for canine osteosarcoma. Can Vet J 2006; 47(7): 707-9.

7. Tsai YC, Chuks A. A comparison of tramadol, amitriptIline, and meperidin for post epidural anesthesia shivering in parturient. Anesth Analg 2001; 28(5): 1288- 92.

8. Bilotta F, Pietropapli P, Sanita R, Liberutori G. Nefopam and tramadol for prevention of shivering during neuraxial anesthesia. Reg Anesth Pain Med 2002; 7(4): 380-4.

9. Fienis AF, Kaihuract S, Ricci H, Benassi E. Evaluation of the per partum effects of two analgesics: meperidin and tramadol in labor. Acta Biomed Ateno Parmense 2000; 71(1): 397-400.

10. Jang HS, Jang IS, Lee MG. The effects of tramadol on electroencephalographic spectral parameters and analgesia in rats. Korean J Physiol Pharmacol 2010; 14(3): 191-8.

11. McMillan CJ, Livingston A, Clark CR. Pharmacokinetics of intravenous tramadol in dogs. Can J Vet Res 2008; 72(4): 325-31.

12. Ajadi AR, Olusa TA, Smith OF, et al. Tramadol improved the efficacy of ketamine anaesthesia in young pigs. Vet Anaesth Analg 2009; 36(6): 562-6.

13. Mastrocinque S, Fantoni DT. A comparison of preoperative tramadol and morphine for the control of early postoperative pain in canine ovariohysterectomy. Vet Anaesth Analg 2003; 30(4): 220-8.

14. Atashkhoyi S, Niazi M, Iranpour A. [Effect of Tramadol Adiministratian Previous to Induction of General Anesthesia on Prevention of Postoperative Shivering (Persian)]. ZUMS Journal 2008; 16 (64):31-38.

15. Imani F, Entezary S, Faiz H. [Comparing the Analgesic Effects of adding Ketamine to Morphine with Tramadol after Major Abdominal Surgery under General Anesthesia (Persian)]. JAP 2011; 2(5): 1-9.

Evaluating the effect of Tramadol for improving the efficacy of Ketamine anesthesia in rabbits

Mehdi Marjani *¹, Mehrdad Ghahremani ²

1- Associated professor of Clinical Sciences, Faculty of Veterinary Medicine, Karaj Branch, Islamic Azad University, Karaj

2- Veterinarian, Graduate from Faculty of Veterinary Medicine, Karaj Branch, Islamic Azad University, Karaj

Corresponding author: Mehdi Marjani, Associated professor of Clinical Sciences, Faculty of Veterinary Medicine, Karaj Branch, Islamic Azad University, Karaj. Email: mzmarjani@gmail.com

Abstract

Aims and Background: Concurrent use of multiple drugs can reduce the dose and minimize side effects of anesthetic drugs.This study investigated the effects of using tramadol before ketamine anesthesia in rabbits.

Methods and materials: In this study 12 New Zealand white rabbits weighing approximately 2/5-3 Kg in 2 groups of 6 animals were used. In the first group five minutes after tramadol injection, ketamine was used but in the second group the same volume of saline was used instead of tramadol. The time course of induction, anesthesia, recovery, getting up and physiological parameters were recorded at 0-10-20-30-40-50-60- 90 minutes intervals. Data analysis was done with SPSS software and the significance level of independent-sample T test was considered to be less than 0.05.

Findings: Induction time (p=0/563), anesthetic duration (p=0/681), recovery period (p=0/931) and Standing interval (p=674) were not significantly different between the groups, but heart rate, respiration rate and rectal temperature were different between the two groups.

Conclusions: According to our results , use of Tramadol before ketamine anesthesia causes a significant change in heart rate, respiration and rectal temperature . As these factors are influential in the process of anesthesia so tramadol consumption may be recommended.

Keywords: Rabbit, Tramadol, Ketamine , Anesthesia

Please cite this paper as: Marjani M , Ghahremani M. [Evaluating the effect of Tramadol for improving the efficacy of Ketamine anesthesia in rabbits (Persian)]. JAP 2014;4(4):……